Zabytki i architektura

RABA WYŻNA

1. Kościół parafialny pw Św. Stanisława Biskupa z XVII w. Nr księgi A-152, wpis z dnia 14.11.1968 r.

Budynek kościoła jest murowany i pokryty blachą. Ochronie podlega obiekt z wyposażeniem kościoła wraz z otoczeniem w granicach muru otaczającego dawny cmentarz przykościelny. Zabytkowe wyposażenie kościoła to: ołtarz główny, trzy ołtarze boczne oraz jeden w kaplicy – barokowe z 2 poł. XVIII w., ambona barokowa XVIII w., rzeźba Chrystusa ukrzyżowanego – barok XVIII w., drewno polichromowe, obraz olejny na płótnie z przedstawieniem opłakiwania XVII w., prospekt organowy XVIII w., pająk wiszący korpusowy zdobiony szkłami szlifowanymi XVIII w.

2. Kaplica III Upadku Chrystusa z końca XIX w. wraz z otaczającym starodrzewem Nr A-841 z dnia 12.11.1997 r.

Kaplica wymurowana została pod koniec XIX w. na planie prostokąta. Budynek jest otynkowany i bielony, przykryty dachem dwuspadowym z betonową dachówką. Do wnętrza prowadzą metalowe drzwi, częściowo przeszklone, zabezpieczone metalową ozdobną kratą. Łuk wieńczący wejście jest w formie trójkąta (łuk czteroodcinkowy). Nad środkową wnęką umieszczono krucyfiks. We wnętrzu, na podwyższeniu centralne miejsce zajmuje dużych rozmiarów ludowa rzeźba drewniana, polichromowana, przedstawiająca Chrystusa upadającego pod krzyżem. Nieduża, prosta w swej formie, ale utrzymana w dobrych proporcjach kapliczka, usytuowana w grupie starych drzew, stanowi malownicze urozmaicenie, dosyć monotonnej, nie zabudowanej przestrzeni przy drodze.

3. Kaplica rodziny Zduniów na cmentarzu parafialnym w Rabie Wyżnej z II połowy XIX w. – Nr A-837 z dnia 09.10.1997 r.

Kaplica cmentarna rodziny Zduniów i Bzowskich zbudowana została w II poł. XIX w., Jest to budynek murowany na planie krzyża greckiego, w ogólnej sylwecie i zwieńczeniach o charakterze neogotyckim. Posiada wiele detali wykonanych z kamienia oraz przepiękne secesyjne kute kraty żelazne w drzwiach, balustradzie schodów oraz na kapitelach kolumn portyku wejściowego. W kaplicy znajdują się grobowce rodziny Bzowskich i Zduniów ( najstarszy z 1866 r. ).

Zespół dworsko – parkowy w Rabie Wyżnej o powierzchni 12 ha, XIX w. – wpis pod Nr A-192 z 30.08.1985 r.

DWÓR

Pierwsza wzmianka o dworze z 1844 r. Wówczas był to dwór drewniany, kryty papą z kolumnami na ganku. Obecny budynek został wybudowany w 1900 r., w tym samym miejscu co dwór widoczny na katastrze z 1844 r. Jest to budynek murowany i kryty blachą.

Na początku XX w. majątek należał do pp. Zduniów, a następnie przeszedł w ręce pp. Głowińskich (córka pp. Zduniów wyszła za mąż za Głowińskiego ) do 1945r. W 1945 r. majątek przejął Instytut Zootechniki w Krakowie. We dworze znajdowała się siedziba kierownictwa Zakładu. W 1975 r. majątek przeszedł w ręce państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej Osiek – Gospodarstwo w Rabie Wyżnej. W latach 1980-83 wykonano remont kapitalny dworu na podstawie danych o jego dawnym wyglądzie zewnętrznym oraz wystroju wewnątrz. Dwór przekształcony został w Dome Wczasowy „Raba” dla pracowników ówczesnego Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej. W 1993 r. dwór i cały majątek przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, następnie dwór odkupił potomek właścicieli majątku p. Głowiński. Budynek jest bardzo zaniedbany, zrujnowany i wymaga remontu.

ORANŻERIA – PALMIARNIA

Palmiarnia (oranżeria) została zbudowana na początku XX wieku koło dworu, na terenie parku otaczającego dwór. Budynek został odnowiony w latach 1980-83 pełnił funkcję kawiarenki dla gości wczasowych. Budynek został odkupiony od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa wraz z dworem przez spadkobiercę. Podobnie jak dwór, budynek jest niestety zaniedbany i wymaga remontu.

SPICHLERZ

Spichlerz wybudowany został na początku XX wieku pełnił funkcję spichlerza, a następnie został przerobiony na mieszkania dla pracowników. Obecnie mieszkania te zostały wykupione przez lokatorów od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.

STODOŁA DREWNIANA

Wybudowana została na początku XX wieku, jest drewniana i pokryta dachówką. Użytkowana jest przez dzierżawcę gruntów wraz z zabudowaniami gospodarczymi od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.

CZWORAK

Budynek mieszkalny zbudowany został na początku XX wieku. Budynek jest murowany i kryty dachówką. Mieszkania zostały wykupione przez lokatorów od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.

PARK DWORSKI

Park dworski krajobrazowy, naturalistyczny został założony na początku XX w. wraz ze ścieżkami spacerowymi i klombami kwiatowym. Od 1945 r. park popada w zaniedbanie, narasta nalot nowych drzew przez co zatraca się układ kompozycyjny. Nie ma śladu dawnych ścieżek spacerowych. Nic też nie zostało z klombów kwiatowych. W doborze gatunkowym drzew przeważają lipy drobnolistne, jesiony wyniosłe, dęby. Najstarsze drzewa w parku mają ponad 100 lat. Z ciekawszych egzemplarzy wymienić należy okazy: graby pospolite, daglezja, sosny czarne, jesion wyniosły odmiana zwisła, buki pospolite.

PODSARNIE

Figura Św. Jana Nepomucena, wpisana do rejestru zabytków Nr B-162 z dnia 13.10.1997 r. pochodzi z 1892 r. – XIX w. i jest to jedno z ostatnich dzieł kamieniarzy z Białego Potoku. Pełnoplastyczna rzeźba ustawiona jest na wysokim cokole zwieńczonym gzymsem. Na frontowej ścianie cokołu płaskorzeźba św. Katarzyny Aleksandryjskiej, która lewą rękę opiera na mieczu, w prawej trzyma palmę. Święty Jan Nepomucen, ustawiony w kontrapoście, ubrany jest w mantolet i rokietę. Na głowie ma biret, w ręce trzyma krzyż. Nad figurą znajduje się metalowy daszek w kształcie parasola. Wokół figury ustawiono (na planie kwadratu) cztery filary z kamienia łamanego. Od frontu dwa filary zdobią kamienne wazony oraz osadzony na osi kamiennej wspartej na filarach krzyż z piaskowca.

Figura jest przykładem dobrego warsztatu kamieniarskiego, a wraz z ogrodzeniem tworzą oryginalną kompozycję, która malowniczo eksponuje się w przydrożnym otoczeniu.

ROKICINY PODHALAŃSKIE

Park dworski Rokicinach Podhalańskich wpisany jest do rejestru zabytków pod Nr A-662 z dnia 23.03.1992 r. Powstał w końcu XIX wieku jako park krajobrazowy o powierzchni ok. 3,0 ha na terenie ogrodu dworskiego, między dworem a zabudowaniami gospodarczymi.

Z frontu drworu widać typowy mały park krajobrazowy z polami wytworzonymi między grupami drzew z pięknymi okazami (daglezje, klon srebrzysty, trzmielina pospolita) w otoczeniu lip drobnolistnych, świerków pospolitych i sosen wejmutek. Ścieżka okólna wyznacza przed dworem „salon”. W północnej części parku znaleźć można okaz czerwonego dębu w otoczeniu robinii akacjowych, jesionów, modrzewi.

Najstarsze drzewa w parku mają podnac 100 lat. W latach ‘20 dosadzono iglaki a w ‘40 sad jabłoniowy. W latach ‘70 dosadzono rząd iglaków wzdłuż torów kolejowych.

Z historycznego układu kompozycyjnego zgodnego z katastrem z 1844 r. zachował się m.in. teren ogrodu przed dworem w formie parku krajobrazowego. Kompozycja przestrzenna parku i jego starodrzew podlegają ścisłej ochronie.

Ze względu na przebudowę i rozbudowę obiektów mieszkalno – gospodarczych zespołu dworskiego, nie wpisuje się ich do rejestru zabytków. Stosuje się jednak do nich, jako do obiektów na terenie chronionym i w bezpośrednim jego sąsiedztwie, wymóg uzgadniania wszelkich działań na ich substancji z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

SIENIAWA

Kościółek pw. Św. Antoniego Padewskiego z XVIII w. wraz ze starodrzewem na przykościelnym cmentarzu, wpisany jest do rejestru zabytków pod Nr A-218/118 z dnia 25.09.1961 r. Pierwotnie była to prywatna kaplica, wybudowana przez właściciela majątku. Kościółek w Sieniawie drewniany, typowo góralski, od strzechy po „soboty” pokryty gontem, posiadający sygnaturkę. W 1845 r. kościółek otrzymał nowy wystrój wnętrza, nowe figury i obrazy ufundowane przez hrabinę Borowską.

Zespół parkowo – dworski z XVII wieku to dwór wraz z budynkiem gospodarczym. Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków pod Nr A-217/106 z 19.01.1971 r. Zabytkowy park wraz z dworem (objętym dec. j/w) pod Nr A-661 z 23.03.1992 r.

Zespół parkowo – dworski w Sieniawie leży w zachodniej części wsi, nad południowym brzegiem rzeki Raby. We wschodniej części starodrzew małego parku krajobrazowego z końca XIX wieku tworzy wyraźnie zachowany układ kompozycyjny z widocznym owalem podjazdu. Przy północnej granicy parku na brzegu skarpy stoi dwór z poł. XVII w. Zachowano dawny układ osiowy założenia. Dawne dojazdy do dworu i podwórza znajdowały się w tych miejscach co teraz. Nieco na wschód stoi zabytkowy spichlerz z poł. XIX w. Część zachodnia terenu dworskiego zajęta przez Zakłady Szklarskie – jest dawnym podworcem z poł. XIX w. Zmieniły się zabudowania tego terenu, ale usytuowanie ich pozostało częściowo takie samo. Starodrzew zamykający tę część od zachodu łączy się z zadrzewieniem wokół zabytkowej kaplicy z 1740 r., gdzie rosną okazy lipy drobnolistnej. Zadrzewienie parku pochodzi głównie z XIX w. Stan terenów dworskich jest zachowany w granicach sprzed 1844 r., co stanowi ewenement w skali województwa podnoszący wartość założenia. Najstarsze drzewa (150 – 200 lat) znajdują się na obrzeżu założenia. Świerki znaczące owal podjazdu mają 90 – 110 lat. Z drzew liściastych występują brzozy browkowate, buki pospolite, dąb czerwony, jesiony wyniosłe, klony pospolite, jawory, wiązy pospolite, robinie akacjowe, olchy czarne.

Budynki dworskie użytkują Szklarskie Zakłady „Przełom” w Sieniawie.

Przez teren gminy przebiega Trasa nr III Szlaku Architektury Drewnianej – Region

Orawsko – Podhalańsko – Pieniński oraz Szlak Papieski.

Mapa przedstawia obiekty dziedzictwa kulturowego

Inne ciekawe zabytki gminy

RABA WYŻNA

Kapliczka św. Jana z 1900 r. murowana, pokryta eternitem falistym.

Budynek stacji PKP z 1920 r. – murowany, pokryty blachą, niepalny.