Przyroda i geografia

Gmina Raba Wyżna położona jest w południowej części województwa małopolskiego, na terenie powiatu nowotarskiego, w jego północno - zachodniej części. Zajmuje powierzchnię 88.28 km² zamieszkałą przez niecałe 14 tysięcy mieszkańców.

Gmina Raba Wyżna położona jest w obrębie głównego grzbietu Karpat, mimo tego nie posiada cech charakterystycznych krajobrazu beskidzkiego (górskiego). Decydują o tym przede wszystkim nieznaczne wysokości względne (100-250 m), charakterystyczne dla rzeźby podgórskiej.

Część północno-wschodnia obszaru (między Spytkowicami i Chabówką) ma charakter niewielkiej śródgórskiej kotliny, do której spływają rzeki od zachodu Skawa a z południa Raba.

Południowa część gminy jest w  obrębie rozległego płatu wyżynnego, o wzniesieniu nieco powyżej 900 m n.p.m.  Na dwie części dzieli go dolina Bukowińskiego Potoku. Liczne dopływy Skawy i Raby wcinają się głębokimi dolinami w grzbiet płatu wyżynnego . Nachylenia terenu są tu znaczne; w dorzeczu Raby blisko połowa obszaru posiada nachylenie powyżej 25%.

Geologia

Gmina Raba Wyżna położona jest w Karpatach Zewnętrznych w obrębie:

• Beskidu Wysokiego, w części głównego grzbietu karpackiego, łączącego Pasmo Babiogórskie z Gorcami, a nazwanego Pasmem Podhalańskim,
• Gorców, po wschodniej stronie doliny Raby (Góra Wierch-Rabska Góra)

Omawiany obszar znajduje się w całości w obrębie płaszczowiny magurskiej.

 

Ukształtowanie terenu

Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizycznogeograficzne wg Kondrackiego obszar gminy należy do prowincji 51 – 52 „Karpaty i Podkarpacie”. Do tej prowincji na obszarze gminy Raba Wyżna należą:

podprowincja „Zewnętrzne Karpaty Zachodnie” (513):

makroregion „Beskidy Zachodnie” (513. 4-5),

mezoregion – „ Kotlina Rabczańska” (513. 50),

Kotlina Rabczańska - region naturalny, położony pomiędzy Beskidem Makowskim, Wyspowym, Gorcami i Beskidem Orawsko – Podhalańskim. Kotlina Rabczańska stanowi falistą powierzchnię zrównania (500-600 m n.p.m.), rozciętą płytkimi dolinami górnej Raby i górnej Skawy. Nad wierzchowinę kotliny wznosi się wyspowo kilka wzgórz ostańcowych, przekraczających  wysokość 600 m n.p.m., np. zalesiona Zbójecka Góra  (644 m), Bania (607 m) i Grzebień (679 m). Kotlina rozciąga się w kierunku z zachodu na wschód około 10 km, z północy na południe – do 9 km.

Teren gminy Raba Wyżna swoim zasięgiem obejmuje północne i zachodnie stoki Pasma Podhalańskiego w Beskidzie Wysokim.  Wysokość najniżej położonego punktu w gminie wynosi 500m n.p.m., a najwyższym wzniesieniem w gminie jest Bukowiński Wierch (940 m n.p.m.).

Klimat

Obszar Gminy Raby Wyżnej zaliczany jest do karpackiego regionu klimatycznego Polski. Duży wpływ na kształtowanie się stosunków klimatycznych wywiera przede wszystkim ukształtowanie terenu, obejmujące zarówno rzeźbę, jak i wysokość nad poziomem morza. Wraz ze wzrostem wysokości zmniejsza się ciśnienie powietrza i zwiększa się przeźroczystość atmosfery jak również promieniowanie słoneczne. Zmniejszeniu ulegają także dobowe i roczne amplitudy powietrza.

Niższe partie, położone poniżej 680 m należą do umiarkowanie ciepłego piętra klimatycznego, wyznaczonego przez średnie temperatury roku zawarte w granicach od 6oC do 8oC. Wiosna jest zawsze chłodniejsza od jesieni, co należy tłumaczyć wpływem pokrywy śnieżnej, utrzymującej się tutaj nieraz do końca kwietnia. Amplituda roczna temperatury dochodzi do 21oC.

Na terenie gminy występuje przewaga wiatrów zachodnich i południowych (około 25 – 30 %). Wiatry zachodnie cechuje największy udział we wszystkich porach roku. W półroczu letnim wiatry te notowane są zazwyczaj z większą częstością niż w półroczu zimowym.

Zachmurzenie jest stosunkowo duże i wynosi około 55 - 60%. Wiatry są częste i silne; najczęściej notowane są wiatry z kierunków W, SW, NW sprowadzające obfite opady. Łańcuch Tatr nie dopuszcza do silniejszego oddziaływania wiatrów południowych.

Średnie roczne temperatury powietrza wahają się w granicach 7 oC. Pierwsze jesienne przymrozki pojawiają się około 5 października. Ostatnie wiosenne przymrozki notowane są około 5 - 10 maja. 

Okres wegetacyjny rozpoczyna się w pierwszych dniach kwietnia, a kończy się około połowy października. Jego długość szacowana jest na około 200 - 210 dni.

Opady są tu częste i obfite. Średnia roczna suma opadów waha się w granicach od około 700 mm do około 900 mm.  Wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza notuje się wzrost wielkości opadów atmosferycznych (zarówno w postaci deszczu, jak i śniegu).    

Najwięcej opadów przypada na początek lata (maksimum w lipcu), najmniej w miesiącach zimowych (minimum w styczniu). Pokrywa śnieżna zalega w Rabie Wyżnej 91-95 dni w roku, przy czym grubość pokrywy śnieżnej szacowana jest na 1500 – 2000 mm.

Liczba dni z przymrozkami wynosi 120 -140, liczba dni z mrozem 70-80

Środowisko przyrodnicze

Gmina skupia w swych granicach cenne elementy naturalnego środowiska przyrodniczego. Dlatego też całość gminy uznana została jako obszar chronionego krajobrazu. Oznacza to, że obszar ten podlega zagospodarowaniu w sposób zapewniający uzyskanie pożądanego stanu równowagi w przyrodzie. Ochrona przyrody realizowana jest również poprzez ochronę ginących gatunków roślin i zwierząt. Ponadto na terenie gminy indywidualną formą ochrony objętych jest 6 pomników przyrody.

Teren gminy Raba Wyżna nie jest objęty formą ochrony przyrody, jaką jest park narodowy i nie wchodzi też w skład otuliny takiego parku. Nie mniej jednak z terenu gminy można dostać się do Gorczańskiego Parku Narodowego, czy też robić wędrówki na stoki Babiej Góry w Babiogórskim Parku Narodowym.

Złoża surowców mineralnych występujących na terenie gminy to surowce skalne: piaskowce i kruszywa naturalne (głównie żwiry), które grupują się w dolinie rzeki Skawy.

Piaskowce występują we wszystkich jednostkach strukturalnych Karpat fliszowych i stosowane są w różnych dziedzinach budownictwa i drogownictwa, w zależności od ich własności technologicznych. Złoża kamieni drogowych i budowlanych znajdują się w Sieniawie, których zasoby bilansowe (geologiczne) wynoszą 200 tys. t. Obecnie są to złoża zaniechane.

Na obszarze gminy Raba Wyżna wyróżnić można poziom wodonośny w utworach fliszowych. Horyzont wodonośny tworzą tu wody szczelinowo-porowe zalegające w warstwach gruboławicowych piaskowców. Wydajność tego poziomu jest duża w strefach zasilania, poza tymi strefami wydajność się zmniejsza z uwagi na trudności z infiltracją wód poprzez pokrywę czwartorzędową lub serięłupków. Zasobne fragmenty warstw wodonośnych zaliczone zostały do Głównych Zbiorników Wód Podziemnych przez Instytut Hydrogeologiczny i Geologii Inżynieryjnej AGH.

 

Bioróżnorodność świata roślin i zwierząt

Bioróżnorodność nie odbiega od innych części Beskidów Zachodnich. Typowe dla Beskidów warunki fizjograficzne – niewielkie wysokości bezwzględne i względne, jednostajność budowy geologicznej, łagodna rzeźba terenu oraz siedliska ludzkie wpłynęły na występowanie flory i fauny. W dolinach rzek, głównie Raby, zachowały się skrawki zarośli i lasów liściastych pozostałych po dawnych grądach. Lasy zaliczane są do lasów glebo- i wodochronnych. Głównymi gatunkami lasotwórczymi są: świerk, jodła, buk, a towarzyszą im modrzew, sosna, wiąz, lipa, jesion, jawor. Naturalny drzewostan z dominującą jodłą i bukiem został, głównie w XIX w, w znacznej mierze przekształcony w lite świerczyny, które obecnie się rozpadają  wskutek działania czynników abiotycznych (huragan, okiść) i biotycznych (szkodniki, choroby). Częściowo zachowane zostały naturalne siedliska przyrodnicze żyznej buczyny karpackiej z wielowarstwowym, bujnym runem, widocznym zwłaszcza w okresie wiosennym i kwaśnej buczyny karpackiej z runem o charakterze skupiskowym. W warstwie runa występują rośliny chronione: widłak goździsty, paprotka zwyczajna, skrzyp olbrzymi, pierwiosnek wyniosły, zawilec gajowy, śnieżynka przebiśnieg, parzydło leśne, wilczajagoda, kopytnik pospolity, dziewięćsił bezłodygowy, częstymi krzewami są kruszyna pospolita i wawrzynek wilcze łyko .W borach świerkowych runo leśne tworzą kobierce mchów, głównie  płonników, paprocie z narecznicą szerokolistną i liczne grzyby owocnikowe.

Na suchych miejscach panuje borówka. Fauna jest uzupełnieniem walorów przyrodniczych. Tworzą je populacje zwierząt łownych, takich jak: jeleń, sarna, zając, lis, kuna leśna, ptak jarząbek. Są tez migrujące drapieżniki: wilki, a także wydra. Z ptaków spotyka się różne gatunki dzięciołów, myszołowy, jastrzębie, zięby, gile, kruki, bociany czarne. Wiosną las rozbrzmiewa śpiewem drobnych gatunków, jak: rudzik, strzyżyk, pokrzywka.

Liczną grupę stanowią też występujące płazy, wśród nich salamandra plamista. Spotkać też można gady z jedynym wężem jadowitym żmiją zygzakowatą myloną często z zaskrońcem. Bogactwo roślinności widoczne jest też na łąkach, pastwiskach,  zwłaszcza w okresie wiosenno-letnim.

Wiosną zakwitają na nich krokusy. Latem w trawiastej runi łąki, wśród chabrów, firletek, złocieni, jaskrów i dzwonków okazale prezentują się mieczyk dachówkowaty oraz storczyki. W wilgotnych fragmentach polan rozwijają się bujne łąki ostrożeniowe, w których dominują byliny: ostrożeń łąkowy i rdest wężownik. Różnorodnością gatunkową wyróżniają się młaki kozłkowo-turzycowe, porastające podmokłe miejsca i źródliska. Najliczniejsze są turzyce, wełnianki i gatunki kozłków.

Rabiańskie ekosystemy łąkowe, pastwiskowe i polne są środowiskiem życia wielu zwierząt. Dla leśnych ssaków, jak dzik, sarna, jelenie są częstym miejscem żerowania. Licznie występujące gryzonie stanowią pokarm dla lisa, łasicy, kuny leśnej oraz ptaków: myszołowa, puszczyka, pustułki, jastrzębia. Mniejsze ptaki, jak drozdy, kwiczoł poszukują tu bezkręgowców. Z roślinnością łąk związany jest świat owadów, reprezentowany m.in. przez liczne gatunki motyli (rusałek, perłowców, modraszek) i chrząszczy (np. kózkowatych, biegaczowatych). Fauna i flora Raby Wyżnej jest bogata, pełni funkcje ochronne oraz turystyczno-rekreacyjne. Liczne szlaki turystyczne i ścieżki spacerowe umożliwiają mieszkańcom i turystom poznanie walorów przyrody. W Gminie Raba Wyżna znajduje się siedem grup pomników przyrody wpisanych do rejestru zabytków.